Ξενοδοχείο Grand Budapest: Η αλληγορία πίσω από τις λέξεις...

Μόλις λίγες μέρες πριν, παρακολούθησα αυτή την παράξενη, σουρεαλιστική και ενδεχομένως υπερβολική στην έκφραση και απόδοση της κωμωδία. Το όνομα της, σίγουρα είναι γνωστό σε πολλούς, όντας υποψήφια για 9 Όσκαρ στην ομώνυμη τελετή του 2015. Ξενοδοχείο Grand Budapest. Το ερώτημα που ίσως γεννιέται ευθέως στο μυαλό του θεατή μετά την έξοδο του από την σκοτεινή αίθουσα είναι... γιατί? Χρειάστηκε να δω δεύτερη φορά την ταινία για να αντιληφθώ το πλήθος συμβολισμούς που κρύβονται πίσω από κάθε γεμάτη φανφαρονισμούς φιγούρα, κάθε ξενόηχο όνομα, κάθε χρώμα, κάθε τόπο... Κάπου εδώ, ίσως πρέπει να ομολογήσω εξ αρχής, ότι δυστυχώς, δεν έχω διαβάσει το μυθιστόρημα του Στέφαν Τσβάιχ πάνω στο οποίο έχει στηριχθεί το έργο - αν και είναι επίσημα πλέον "στην λίστα μου". Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Ο κόσμος σήμερα περνάει μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις της ιστορίας του. Μέσα λοιπόν, στην μιάμιση ώρα που παρακολούθησα το έργο, βρέθηκα σε ένα θέατρο γεμάτο αλληγορίες και μηνύματα. Μια προειδοποίηση από το παρελθόν που απομακρύνεται για το μέλλον που κοντοζυγώνει. "Η ιστορία έχει την τάση να επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία... και τη δεύτερη σαν φάρσα" είχε κάποτε πει ο Καρλ Μαρξ.

Ας ξεκινήσουμε με τους συνοπτικούς συνειρμούς των προσώπων:

Ο Ζίρο (κατά κυριολεξία μηδέν) - ανατολικής προσελεύσεως μετανάστης, είναι σαφώς φορέας αντιρατσιστικού μηνύματος.

Ο Γκουστάβ συμβολίζει τον ειρηνευτή. Τον άνθρωπο που σε μια κρίση, πάντα θα έχει την ευγένεια ως αδυναμία και όπλο του.

Ο δολοφόνος, που φέρει την ταμπέλα του ντετέκτιβ, θυμίζει ειρωνικά, Γερμανό.

Ο μπάτλερ ενσαρκώνει το σύμβολο της τιμιότητας και της αλήθειας. Είναι Γάλλος.

Ο διψασμένος για εξουσία Ντιμίτρι είναι Ρώσος και ο  εγκέφαλος της όλης υπόθεσης.

Ο Ελβετός, ή ίσως και Εβραίος στην όψη -  δικηγόρος είναι ο εκπρόσωπος του νόμου.

Και τέλος, η Αγκάθα το σύμβολο της αγνής αγάπης και το παιδί της, της παιδικότητας.

Όσων αφορά  το χρονικό περιβάλλον της ταινίας, αν και υπάρχουν σαφείς αναγραφόμενες ημερομηνίες, υπολανθάνει παντού η συμβολική συνύπαρξη και των δυο παγκόσμιων πολέμων, που έχουν συγχωνευτεί με μαεστρία, καθώς και η προπολεμική περίοδος που πλανάται σαν όνειρο στην ατμόσφαιρα. Είναι ιδιαίτερη η σημασία της έμφασης στο πολεμικό στοιχείο γενικότερα, δεδομένου πως και η σημερινή κατάσταση δεν είναι πάρα ένας ψυχρός παγκόσμιος πόλεμος με όπλα (ευτυχώς) τραπεζογραμμάτια και στρατηγούς οικονομολόγους και πολιτικούς.

Το ξενοδοχείο συμβολίζει σαφώς την ψυχή της ρομαντικής Ευρώπης που ξεθωριάζει μέσα στα πλαίσια του πόλεμου και της ευρύτερης παγκόσμιας μεταπολίτευσης. Οι βασιλείς, οι λόρδοι και οι άρχοντες με όλες τις προσποιητές ευγένειες, τους ατελείωτους τίτλους και το αυστηρό πρωτόκολλο περνάνε πλέον στην σφαίρα της φαντασίας, ενώ ένας νέος, διπολικός κόσμος, με πόλους ακριβώς την δημοκρατία και τον ναζισμό αρχίζει σιγά σιγά να σχηματίζεται. Ακόμα και το όνομα του ξενοδοχείου δεν είναι τυχαίο. Βουδαπέστη. Μια πόλη στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ηπείρου, αξιοσημείωτης πολιτικής και στρατηγικής άξιας για τις δυνάμεις του άξονα, και ούτε λόγος για το Αυστροουγγρικό βασίλειο.

Το αγόρι με το μήλο, αντιπροσωπεύει την τέχνη μας, τον πολιτισμό και το παρελθόν μας. Ένα κομμάτι της καρδιάς της ανθρωπότητας, της οποίας  ο χτύπος αντηχεί στις χιλιετίες  μέσα από τα μάρμαρα του Παρθενώνα, τους πινάκες που κρέμονται μειλίχια στους τοίχους των σιωπηλών μουσείων ή στις σελίδες των βιβλίων που δεν κάηκαν...

Και τώρα, η αυλαία του παράξενου θεάτρου ανοίγει με μια κρίση της ηγεσίας - την ανατροπή στο ως τότε σταθερό κατεστημένο που εκδηλώνεται με τον θάνατο - δολοφονία της γριάς δούκισσας. Αμέσως όλοι μαζεύονται γύρω από το τραπέζι των συμφερόντων για μια μακρυά συζήτηση - υποσχόμενη αρκετές δολοπλοκίες και διαπραγματεύσεις. Ο επόμενος στην σειρά εξουσίας, ο γιος της δούκισσας, Ντιμίτρι (και κατά τραγική ειρωνεία Ρώσος) διεκδικεί την "περιουσία" και κάπου εκεί, μια απρόσμενη τροπή των πραγμάτων οδηγεί τον Γκουστάβ (ειρηνευτή) - έναν πονηρό, έξυπνο κι όμως καλόκαρδο  άτομο, ταλαντούχο στην διαχείριση των ανθρώπων, με έμφυτη ευγένεια και ρομαντισμό - να γίνει κάτοχος του πιο σημαντικού στοιχείου της περιουσίας: τον πίνακα. Έτσι, η τέχνη εμπιστεύεται στα χέρια του ειρηνευτή. Φυσικά, η μάχη δεν θα είναι τόσο εύκολη. Ο Ντιμίτρι θα κινήσει γη και ουρανό προκειμένου να βγάλει από την μέση κάθε εμπόδιο από τον δρόμο της φιλόδοξης απληστίας του. Έτσι, ύστερα από τις ενέργειες ενός πληρωμένου δολοφόνου που φέρει ειρωνικά την ταμπέλα του ντετέκτιβ (και παραδόξως γερμανοφέρνει...), ο Γκουστάβ καταλήγει στην φυλακή, ο δικηγόρος της διαθήκης, που φέρει στοιχεία τόσο Ελβετού όσο και Εβραίου, δολοφονείται όπως και αρκετοί άλλοι αθώοι και έντιμοι άνθρωποι. Ύστερα από μια σειρά περιπέτειες δοσμένες με έντονο, παραστατικό και ρετρό τρόπο, το πρόβλημα και η πλοκή του έργου κορυφώνεται. Εκεί λοιπόν, που φαινομενικά τα πράγματα βρίσκονται πλέον σε αδιέξοδο, έρχεται ο πόλεμος να λήξει την αναστάτωση. Το ξενοδοχείο καταλαμβάνεται και γεμίζει παντού με λάβαρα ζζ (με λίγη φαντασία άνετα βλέπεi κάνεις πως παραπέμπει στα ΣΣ), o ένας πυροβολεί τον άλλο σε έναν πανζουρλισμό δίχως λογική - μια παύση, μια ερώτηση "Γιατί, γιατί πυροβολείτε?" - και να σου πάλι μπαρούτι, ενώ η λύση κυριολεκτικά μπροστά στα μάτια τους πετάει από το παράθυρο χωρίς να την προσέξει κάνεις!

Στο τέλος, ο ειρηνευτής εκτελείται. Η δικαιοσύνη και η αλήθεια (μπάτλερ) σιωπά με τον θάνατο κατά την εξομολόγηση, ο νόμος, εκεί που δεν χρηματίζεται, θάβεται σε κάποια ανώνυμη, σκοτεινή σαρκοφάγο, ο Γερμανός δολοφόνος γνωρίζει την ήττα στο χιόνι ( άλλωστε ο χειμώνας τη Ρωσίας νίκησε τον Χίτλερ) και η γλυκιά Αγκάθα σύμβολο της ανιδιοτελούς αγάπης αρρωσταίνει και πεθάνει μαζί με το παιδί της. Το άλλοτε λαμπρό ξενοδοχείο γίνεται ερείπιο - μια νοσταλγική υπενθύμιση του παρελθόντος και εκείνος που δεν έχει τίποτε - το μηδέν -  που όμως διαθέτει αρκετή ευφυΐα για να μην χάσει από τα μάτια του το κλειδί, κερδίζει τα πάντα. Γνωστό το παραμύθι δεν είναι?

Τα τελευταία χρονιά, ο κόσμος έχει αλλάξει πολύ και βίαια. Σίγουρα η ζωή έχει γίνει πιο άνετη, άλλα από την άλλη η ανθρώπινη ψυχή φαίνεται να καταρρέει. Η ανθρωπιά εξαφανίζεται, τα παιδιά εθίζονται στην βία, η οικογένεια διαλύεται, κι  όσο για την αγάπη.... Αυτή πλέον έχει περαστεί σαν ένα ρομαντικό παραμύθι. Έχει γίνει θυσία στον χυδαίο βωμό του μοντέρνου και απελευθερωμένου, άνεφ δεσμεύσεων παιχνίδι μιας νύχτας.  Θα μείνω σε μια φράση από την ταινία, και με αυτή θα κλείσω. Μια φράση που μας λέει ξεκάθαρα πως η λύση για τα προβλήματα μας, δεν είναι, πάρα ο πολιτισμός μας. "Βλέπεις, υπάρχουν ακόμα αχνές εκλάμψεις πολιτισμού σε αυτό το βάρβαρο σφαγείο που κάποτε ήταν γνωστό ως ανθρωπότητα. Πράγματι, αυτό είναι που προσφέρουμε με τον περιορισμένο, ταπεινό, ασήμαντο....ω! Παράτα το!" Και το παρατήσαμε κύριοι... Γι αυτό βρισκόμαστε εδώ σήμερα.

-E.